ਪੂਰੇ ਪੰਜ ਦਿਨ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਆਰਾਮਗਾਹ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਬਣਿਆ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ, ਚਾਹੇ ਤਿੰਨੇ ਵੀ ਉੱਚੇ ਰੁਤਬੇ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ, ਉਧਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਿਰਫ ਵਕੀਰ ਅਜ਼ੀਜਉਦਦੀਨ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਨੂਰਉਦਦੀਨ ਜਿਹੜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਨਿਗਰਾਨ ਸੀ, ਆਗਿਆ ਨੇ ਕੇ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਾ ਸੀ-ਪਾਣਾ ਤਿਆਰ ਹੈ ਸਰਕਾਰ, ਆਗਿਆ ਹੋਵੇ
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਾਣਾ, ਇਕ ਬੇਹੱਦ ਕਰਸਮੰਦ ਰਸੋਈਏ ਹਕੀਮ ਬਿਸ਼ਨਦਾਸ ਦੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਹੇਠ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਇਸ ਖਾਣੇ ਨੂੰ ਨੂਰਉਦਦੀਨ ਦੀ ਹਾਜਰੀ ਵਿਚ ਜਹਿਰ ਪਰਖ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ ਵਿਚ, ਪੇਸਵਰ ਭੇਜਨ ਚੱਖਣ ਵਾਲਿਆ ਨੂੰ ਖੁਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਦੇ ਘੰਟੇ ਭੇਜਨ ਖਾਣ ਵਾਲਿਆ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਜੇ ਸਭ ਠੀਕ ਹੋ ਤਾਂ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਨੂਰਉਦਦੀਨ ਆਪਣੀਆ ਅੱਖਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੱਥਿਆ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਕਾਲੇ ਅੰਦਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਕੇ, ਆਪਣੀ ਮੋਹਰ ਲਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਜਾ ਕੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ, 'ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਹੈ' ਬਾਰੇ: ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।"
ਸਬੰਬ ਨਾਲ ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸੀ । ਲਾਹੌਰ ਵਾਸੀ ਸਮੇਂ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵਿਚ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਕੰਜਰੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀ ਚਰਚਾ ਹੋਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਦੱਬ ਗਈ ਸੀ। ਬੱਚ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗਲੀਆਂ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਰੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਪਿਚਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁਲਾਲ ਦੀਆਂ ਮੁੱਠਾਂ ਭਰ ਭਰ ਟਿਖ ਦੂਸਰੇ ਉੱਪਰ ਸੁੱਟ ਕੇ ਹੋ-ਹੱਲਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ।
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ, ਕਈ ਰਾਤਾਂ ਲੰਮੀ ਸੁਹਾਗਰਾਤ ਮਨਾ ਕੇ ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਧੂਮ-ਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਕ ਸ਼ਾਮ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਆਲਮ ਵਿਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਲਸਾਈ ਜੇਹੀ ਮੇਰਾ ਦੀ ਗੱਲ ’ਤੇ ਚੁਟਕੀ ਕਰੀ -ਹਾਏ ਅੱਲ੍ਹਾ ‘' ਕਹਿੰਦੀ ਮੇਰਾ ਪਿੰਡ ਹਟ ਗਈ।
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੱਸਿਆ,-ਤੇਰ ਮੇਰੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਹ ਅੱਲ੍ਹਾ ਕਿਧਰੋਂ ਆ ਗਿਆ'।
ਮੇਰਾ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਸਰਾਰਤੀ ਅੱਖ ਵੱਲ ਝਾਕੀ। ਚਿਹਰੇ ਦਾ ਜਲੇਅ ਬੱਲ
ਨਾ ਸਕੀ। ਨੀਵੀਂ ਪਾ ਲਈ। -ਹਾਥੀ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਨਾ ਈ...? ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਉਸ ਦੇ ਹੋਰ ਨੇੜੇ ਹੋ ਗਿਆ।
--ਏਹੀ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ, ਹਰ ਤਾਂ । ਮੋਬਾ ਦੰਦਾ ਹਠ ਜੀਭ ਲੇ ਕੇ ਹੱਸੀ।
-ਹੌਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਮੇਰਾ। ਤੈਨੂੰ ਹਾਥੀ ਉੱਪਰ ਬਿਨਾ ਕੇ, ਲਾਹੌਰ ਦੀਆਂ ਰੋਣਕਾਂ ਵਿਖਾਉਣੀਆਂ ਨੇ ' ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਉਸ ਦੇ ਕੋਮਲ ਮੋਢਿਆ 'ਤੇ ਰੱਖ ਲਏ।
-ਲੱਜਾ ਆਏਗੀ। ਏਨੇ ਲੋਕ ਵੇਖਣਗੇ।
ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਖਾਵਣ ਤਾਂ ਲੈ ਜਾਣਾ ਤੈਨੂੰ
-ਸੱਚ ਆਖਦੇ ਪਏ ਓ ?' ਮੇਰਾ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾ ਹੋਇਆ।
-ਯਕੀਨਨ, ਮੇਰਾ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਸਰਕਾਰ ਤੇ. ਮੇਰਾ, ਮੇਰਾ ਸਰਕਾਰ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਮੇਰਾ ਸਾਰੀ ਸੰਗ ਲਾਹ ਕੇ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਲਿਪਟ ਗਈ। ਹੁਣ ਨਾ ਉਸ ਨੂੰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਪਰ ਮਾਤਾ ਦੇ ਵਾਗ ਦਿਸਦੇ ਸਨ ਨਾ ਉਸ ਦੀ ਖਰਾਬ ਹੋਈ ਅੱਖ ਕਾਰਨ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਬਦਸੂਹਤੀ ਸੁਰੀ री भी।
-ਜਿਹਾ । ਉਸ ਨੂੰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਆਰ ਭਿੱਜੇ ਓਲ ਬਣੇ ਐਸੇ ਪਨਾ ਲਈ ਮੈਂ ਤਰਸਦਾ ਰਿਹਾ।
-ਮੇਰੀ ਸਰਕਾਰ। ਨਾਲ ਚਿਬੜੀ ਮੇਰਾ ਮੂੰਹ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਚੁੱਕ ਕੇ ਤਾਕੀ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੋਲੇ ਪੋਲੇ ਉਸ ਦੀ ਕੰਡ ਪਲੋਸਦਾ ਰਿਹਾ।
-ਇਹਨਾਂ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ 'ਚ ਇੰਜ ਲਗਦੇ ਮੇਦਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਲਈ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਆਪਣੀਆਂ ਦੋਹਾਂ ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਸੱਤ ਵਰ੍ਹਿਆਂ 'ਚ ਏਨਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕਿਆ, ਜਿੰਨਾ ਤੈਨੂੰ ਚਹੁੰ ਦਿਨਾਂ 'ਚ ਜਾਣ ਲਿਆ ਹੈ।
ਮੇਰਾ ਮਾਣਮੱਤੀ ਦੇ ਗਈ। ਜਰਾ ਕੁ ਮੁਸਕਰਾਈ ਤਾਂ ਦੰਦ ਮੋਤੀਆਂ ਵਾਂਗ ਲਿਸ਼ਕੇ। ਡਿਉਦੀਦਾਰ ਨੇ ਖਬਰਦਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਦੂਤ ਹੀ ਆਵਾਜ ਲਗਾਈ।
-ਸਰਕਾਰ ਵਕੀਰ ਸਾਹਬ ਆਏ ਨੇ।
-ਰੰਗ ਵਿਚ ਭੰਗ ਮਿਲਾਵਣ ਆ ਗਿਆ ਈ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਨੰਦ ਤਰਕਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਵੱਲ ਆਇਆ।
ਅੱਗੇ ਨੂਰਉਦਦੀਨ ਅੱਧਾ ਚੁਕਿਆ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।
- ਏਹ ਤਾਂ ਖਾਣੇ ਦਾ ਵਕਤ ਨਹੀਂ ' ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ।
-ਸਰਕਾਰ, ਦਰਅਸਲ ਮੈਂ ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਜਾਨ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਇਹ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੇ ਹਜੂਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਕੁਝ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰੀ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਜੂਰ ਤੱਕ ਪੁੱਜਦੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਹਨ।
-लिम बच्न बिंध है।
-ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਨੇ ਹਜੂਰ
-ਫਕੀਰ ਸਾਹਬ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ, ਦਰਬਾਰ-ਏ-ਮਾਸ ਵੰਨ ਆ ਜਾਣ।
ਨੂਰਉਦਦੀਨ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਮੁੜ ਗਿਆ।
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਬਹੁਤ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਲੱਗਾ।
ਦਰਬਾਰ-ਏ-ਖ਼ਾਸ ਵਿਚ ਇਸ ਸਮੇਂ ਫਕੀਰ ਅਜ਼ੀਜਉਦਦੀਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਚਨਿਓਟ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸੂਹੀਏ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਆਉਣ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਕੇ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਪੂਰੀ ਮੁਸਤੈਦੀ ਨਾਲ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣ ਲੱਗੇ । ਫਿਰ ਅਚਾਨਕ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣੀ... 'ਹੋਸ਼ਿਆਰ, ਹਜੂਰ-ਏ-ਅਨਵਰ, ਸਰਕਾਰ-ਏ-ਵੱਲਾ, ਰਾਜਾ-ਏ-ਰਾਜਾਨ, ਸਿੰਘ ਸਾਹਬ ਬਹਾਦਰ ਮਹਾਰਾਜ ਪਧਾਰ ਰਹੇ ਹਨ।'
ਫ਼ਕੀਰ ਅਜ਼ੀਜ਼ਉਦਦੀਨ ਅਤੇ ਸੂਹੀਏ ਉੱਠ ਕੇ ਸਾਵਧਾਨ ਹੋ ਗਏ।
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਕੁਰਸੀ ਉੱਪਰ ਬੈਠ ਕੇ ਛਕੀਰ ਅਜ਼ੀਜ਼ਉਦਦੀਨ ਵੱਲ डावे।
-ਗੁਸਤਾਖੀ ਮੁਆਫ਼ ਸਿੰਘ ਸਾਹਬ, ਇਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੁਲਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਰਹੱਦਾਂ ਨਾਲ ਤਾਅਲੁਕ ਕੁਝ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣੀ ਦਰਬਾਰ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਸੀ।' ਫ਼ਕੀਰ ਨੇ, ਜਿੰਨਾ ਨਰਮ ਲਹਿਜ਼ਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਹੀ।
-ਬਹੁਤ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਅੱਜ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੁਫੇਰੇ ਵੇਖਣ ਲੱਗਾ, ਜਿਵੇਂ ਏਥੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਇਆ ਹੋਵੇ, ਫਿਰ ਸੂਹੀਆਂ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ। ਪੁੱਛਿਆ-'ਫ਼ਕੀਰ ਸਾਹਬ ਕੋਈ ਖ਼ਾਸ ਖ਼ਬਰ ਹੈ ?"
-ਸਰਕਾਰ, ਮੁਲਤਾਨ ਵੱਲੋਂ, ਬੰਗ ਵੱਲੋਂ, ਕਾਂਗੜਾ ਵੱਲੋਂ ਕੁਝ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਝੰਗ ਦੇ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਨ ਸਿਆਲ ਨੇ ਕਰ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਹਾਕਮ, ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਗਾਵਤ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸਾਜ਼ਸ਼ਾਂ ਰਚ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਿੰਡੀ ਭੱਟੀਆਂ ਦਾ ਹਾਕਮ ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਅਧੀਨਗੀ ਤੋਂ ਨਾਬਰ ਹੋਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਹੈ।...
ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੁਣਦਾ ਗਿਆ। ਮੋਰਾਂ ਦੇ ਸਾਥ ਵਿਚ ਕੋਮਲ ਹੋਇਆ ਹਿਰਦਾ, ਸਖ਼ਤ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਭਾਵ ਬਦਲ ਗਏ। ਅੱਖ ਵਿਚ ਲਾਲੀ ਉੱਤਰ ਆਈ। ਚਿਹਰੇ ਉੱਪਰ ਆਤਮ-ਗਿਲਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿੱਸਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੇ- ਆਪ ਨੂੰ ਕੋਸ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਮੁੱਛਾ ਫਰਕਣ ਲੱਗੀਆ। ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਰੁਮਾਲ ਨਾਲ ਹਵਾ ਬਲਦਾ, ਫ਼ਕੀਰ ਵੱਲ ਝਾਕਿਆ। ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਹਰਕਤਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਪਹਿਚਾਣਦਾ ਸੀ। ਉੱਠ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ...
-ਹੁਕਮ ਸਰਕਾਰ...
-ਫਰੋਨ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਭੇਜੋ ਕਪੂਰਥਲੇ। ਫਤੇਹ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਰੋ-ਬਿਨਾਂ ਦੇਰੀ ਫੌਜ ਲੈ ਕੇ ਝੰਗ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕਰੇ। ਫੁਰਮਾਨ ਤਿਆਰ ਕਰੋ।
ਫਕੀਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਮੁੜਨ ਲੱਗਾ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਫਿਰ ਸੁਣੀ :
-ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਵੀ ਕਮਰ-ਕੱਸੇ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹੋ। ਫਤੇਹ ਸਿੰਘ ਬਾਲਿਆਂ ਵਾਲ ਤੱਕ ਖਬਰ ਪੁੱਜਦੀ ਕਰੋ। ਜਿਹੜੇ ਸਿਪਾਹੀ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਗਏ ਹਨ, ਫੋਰਨ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾਏ ਜਾਣ । ਜੁਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕਰਕੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਉੱਠ ਖੜ੍ਹਾ। ਸੂਹੀਏ ਆਗਿਆ ਲੈ ਕੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਜਕੀਰ ਨੂੰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਰੋਕ ਲਿਆ।
-ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਮਿਸਲਦਾਰਾਂ ਵੱਲ ਕੋਈ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਬੂ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ ?"
-ਸਿੰਘ ਸਾਹਥ, ਇਹਨਾਂ ਸਰਦਾਰਾਂ ਸਮਝ ਲਿਆ ਹੈ, ਖਾਲਸਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਹਿਣ ਵਿਚ ਹੀ ਮਹਿਰੂਜ ਨੇ। ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਦਸਤੂਰ ਵੀ ਹੈ ਸਰਕਾਰ, ਇਕ ਖ਼ਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਕ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਰਾਵੀ ਵਗਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਹਕੂਮਤ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮਰਲ ਤਖਤ ਮਹਿਬੂਜ਼ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਹਮਲਾ, ਜੱਸ, ਤਾਕਤ, ਬੇਈਮਾਨੀ, ਖੂਨ ਖਜਾਬਾ, ਹਵਸ, ਜ਼ੁਲਮ ਇਹ ਸਭ ਕਰਨੇ ਪੈਣਗੇ। ਏਹੀ ਹਕੀਕਤ ਹੈ।
-ਵਾਹ।' ਖੁਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ-ਫਕੀਰ ਸਾਹਬ ਇਹ ਸਭ ਸਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਸਹੀ ਹੈ, ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਫੌਜ ਦਾ ਜਾਇਜਾ ਵੀ ਨਹੀਂ
-ਫੌਜ ਦੇ ਜਾਇਜ਼ੇ ਵੱਲ ਬੇਫਿਕਰ ਰਹੇ ਸਿੰਘ ਸਾਹਬ। ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਬੜੇ ਹੌਸਲੇ ਵਿਚ ਹੈ। ਉਹ ਘਾਹ ਬਣ ਜਾਏਗੀ, ਪਰ ਭੁਕੇਗੀ ਨਹੀਂ। ਫਕੀਰ ਨੇ ਵੇਜ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ।
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਰਕੀਬ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵੱਲ ਲਗਾਤਾਰ ਤੱਕਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼। ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੀ ਚੋਣ। ਸਖ਼ਤ ਹਲ ਵੀ ਏਨੇ ਸਲੀਕੇ ਨਾਲ ਆਖਦਾ, ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ ਨਿੰਦਾ ਸੁਣ ਕੇ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿੰਦਾ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਉਸ ਦੇ ਓਲਾ ਦਾ ਕਾਇਲ ਸੀ।
-ਸਰਕਾਰ ਫੁਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਵਿਚ ਦੇਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਫ਼ਕੀਰ ਨੇ ਵਿਕਰ ਨਾਨ ਕਿਹਾ।
ਤੇ ਫਿਰ ਦੋਵੇਂ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿਚ ਲੱਗ ਗਏ।
ਜਦੋਂ ਵਬੀਰ ਅਜੀਜ਼ਉਦਦੀਨ ਕੁਰਮਾਨ ਲਿਖਣ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਮੇਰਾ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀਆਂ ਝਾਂਜਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਪੀਵਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ।
...
ਦੇ ਘੋੜਸਵਾਰ, ਕਪੂਰਥਲੇ ਵੱਲ ਘੋੜੇ ਦੋੜਾਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਕ ਦਾ ਨਾਮ ਫਰੀਦ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਸੁਰਜਣ ਸਿੰਘ ਹੈ। ਇਕ ਤਾਰੇ ਰੁੱਖ ਦੀ ਛਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਸਾਹੋ-ਸਾਹ ਹੋਏ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵਾਗਾਂ ਖਿੱਚੀਆਂ। ਘੋੜੇ ਰੁਕ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਸ ਪਾਸ ਵੇਖਿਆ, ਚੁਵੇਰੇ ਸੰਘਣਾ ਜੰਗਲ ਸੀ। ਘੋੜਿਆ ਦੇ ਪੇਟ ਤੱਕ ਕੰਡਿਆਲੀਆਂ ਝਾੜੀਆਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਸਨ। ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਰੁੱਖਾ ਉੱਤੇ ਅਜੀਬ ਜੇਹੀਆਂ ਅਣਜਾਣੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਸਨ। ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਘੋੜਿਆਂ ਤੋਂ ਉੱਤਰੇ। ਕੁਝ ਕਦਮ ਏਧਰ ਉਧਰ ਤੁਰੇ।
-ਹਸੀਦ ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਏਧਰ ਹੈ ਵੇ। ਸੁਰਜਣ ਨੇ ਕਿਹਾ।
—ਹਲਾ, ਫੇਰ ਏਥੇ ਹੀ ਬਹਿ ਲੈਨੇ ਆਂ ਦੇ ਘੜੀ। ਰਸ਼ੀਦ ਬੋਲਿਆ।
ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਾਠੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਆਪਣੇ ਝੋਲੇ ਖੋਲ੍ਹੇ। ਇਕ ਕੋਲ ਭੇਜੇ ਫੈਲੇ ਸਨ, ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਏਸੇ ਵਿਚ ਸਨ ਜਿਲਾਂ ਦੇ ਲੱਡੂ।
ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਕੰਡਿਆਲੇ ਲਾਹ ਕੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘਾਹ ਚਰਨ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਆਪ ਦੇਵੇ ਉਹ ਪਾਣੀ ਦੇ ਲਾਗੇ ਜਾ ਬੈਠੇ। ਭੁੱਲੇ ਕੋਲ ਰੱਖ ਲਏ। ਕਦੇ ਰਸ਼ੀਦ ਝੋਲੇ ਵਿਚੋਂ ਭੱਜੇ ਫੋਲੇ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਤੇ ਕਦੇ ਸੁਰਜਣ ਰਸ਼ੀਦ ਦੇ ਬੋਲੇ ਵਿਚੋਂ ਤਿੱਲਾਂ ਦਾ ਲੱਡੂ ਪੱਢ ਲੈਂਦਾ।
-ਸੁਰਜਣਾ, ਇਹ ਰਾਜੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਏਨਾ ਲੜਦੇ ਕਿਉਂ ਨੇ ' ਰਸ਼ੀਦ ਨੇ ਭੇਜੇ ਛੋਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਰਾ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਤਲੀਆਂ ਨਾਲ ਮਲਦਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ।
-ਲੜਦੇ ਹੋਣਗੇ, ਦੂਸਰੇ ਰਾਜਿਆ ਦੇ ਪੰਜਾਨੇ ਲੁੱਟਣ ਲਈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਣੀਆਂ ਚੁੱਕਣ ਲਈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ 'ਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰਨ ਲਈ। ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਐਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ। ਹੋਰ ਸੀ। ਆਖ ਕੇ ਸੁਰਜਣ ਨੇ ਛਲਿਆ ਦਾ ਪੱਕਾ ਮਾਰਿਆ।
-ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਲੜਦੇ ਆਂ ' ਹਸੀਦ ਨੇ ਫਿਰ ਪੁੱਛਿਆ।
-ਅਸੀਂ.. ਅਸੀ / ਸੁਰਜਣ ਸੋਚੀ ਪੈ ਗਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਿਪਾਹੀ ਕਿਉਂ ਲੜਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਬੋਲਿਆ 'ਅਸੀਂ ਸ਼ਾਇਦ ਲੜਦੇ ਹਾਂ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਰੁਪਈਏ ਲੈਣ ਲਈ। ਜੋ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹੀਏ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ पेमट की।
-ਇਹਦਾ ਮਤਲਬ ਤਾਂ ਇਹੋ ਹੋਇਆ ਫਿਰ, ਬਈ ਸਾਡੀ ਜਾਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਪੰਜ ਜਾਂ ਸੱਤ ਰੁਪਈਏ ਐ। ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ, ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਆਪ ਮਰਨਾ ਪੈਂਦੇ।
-ਸਹੀ ਏ, ਜਿੰਦਾ ਰਹਿਣ ਲਈ, ਵੈਰੀ ਨੂੰ ਜਿਬਾਹ ਕਰੋ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਹਦੇ ਹੋਏ ਜਿਬਾਹ ਹੋ ਜਾਓ। ਤਿਲਾਂ ਦੇ ਲੱਡੂ ਖਾਓ, ਏਹੀ ਲਾਹੇ ਦੇ ਨੌ ਰਸ਼ੀਦ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਹੱਸਿਆ।
-ਲੱਧੂ ਸੁਆਦੀ ਬੜੀ ਨੇ। ਸੁਰਜਣ ਨੇ ਕਿਹਾ।
-ਅੰਮੀ ਨੇ ਜਦ ਲੱਗੂਆ ਦੀ ਪੋਟਲੀ ਪਕੜਾਈ ਸੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਹੱਸਿਆ-'ਅੰਮੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਤੇਰੇ ਲੱਡੂ ਅਸਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣੇ ਨਸੀਬ ਹੋਣੇ ਨੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੇ ਖਾਣੇ ਨੇਂ।
ਅੰਮੀ ਨੇ ਝਿੜਕਿਆ-ਬੰਦਾਂ ਨਹੀਂ ਆਖੀਦਾ ਗਈ। ਅੱਲਾਹ ਕਰੇ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਗੋਡ 'ਚ ਪਾਣ ਤੱਕ ਜੀਵੇ ਤੇ ਮੈਂ 'ਇਨਸਾ ਐਸਾਰ' ਆਪ ਕੇ ਚਲਾ ਆਇਆ।
-ਤਸੀਦ, ਫੌਜ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਵੀ ਇਹ ਦੇ, ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਘੋੜੇ ਦੀ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਰਹਿ ਕੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਤਲਵਾਰ ਲੈ ਕੇ, ਕਰਲ ਕਰਨ ਦੀ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਰੋਰੀ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ, ਉਸ ਦੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਦੀ ਲੁੱਟ ਮਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਹਾਰ ਗਏ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਤੀਵੀਆਂ ਔਰ ਅੱਲੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬਦਫੈਲੀ ਕਰਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਏ। ਓਰੀ ਫੌਜ ਤਬੜੀ ਗਿਣੀ ਜਾਂਦੀ ਦੇ ਜਿਹੜੀ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵੈਰੀ ਨੂੰ ਉਜਾੜ ਦਿੰਦੀ ਏ।
ਦੋਵੇਂ ਕੁਝ ਦੇਰ ਚੁੱਪ ਸੈਠੇ ਰਹੇ, ਜਿਵੇਂ ਜੰਗ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹੋਣ। ਫਿਰ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਉਠ ਕੇ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ ਤੇ ਘਾਹ ਚਰਦੇ ਘੋੜਿਆਂ ਲਾਰੀ ਆ ਗਏ।
ਕਪੂਰਥਲਾ ਹੁਣ ਬਹੁਤੀ ਦੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਫਤਹ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਫੁਰਮਾਨ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗਾ।
ਉਜਲ ਦੀਦਾਰ ਅਤੇ ਨਿਰਮਲ ਬੁੱਧ ਸ. ਫਤੇਹ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਖੁਸ਼ ਰਹੇ। ਇਸ ਬਹੁਤ-ਖਾਸ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਨੂੰ ਆਪ ਦੇ ਨਾਂ ਜਾਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਕਿ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਮਿਲਦਿਆਂ ਹੀ ਵੇਰਨ, ਫੌਜ ਲੈ ਕੇ ਮੁਲਤਾਨ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਹਾਕਮ ਨੂੰ ਕਰ ਅਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਬੂਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਅਗਰ ਰਾਜੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਮੁਲਤਾਨ ਵਿਚੋਂ ਖਦੇੜ ਕੇ ਸੁਲਤਾਨ ਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਹਜੂਰ ਵੱਲੋਂ ਸਖ਼ਤ ਹੁਕਮ ਹੈ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰੀ ਆਪ ਦੀ ਹੈ।
ਲਾਹੋਰ ਵਿਖੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅੰਦਰ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਹਜੂਰ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਅਨੁਸਾਰ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ।
ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਕਾਫੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਨੂੰ ਨਿਹਾਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਵਰਮਾਨ ਦੀ ਲਿਖਤ ਅੰਦਰ ਉਸ ਨੂੰ ਜੰਗ ਵਿਚ ਹਿਣਕਦੇ ਘੋੜੇ ਸੁਣਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗਾ। ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੇ ਜੈਕਾਰ ਅਤੇ ਚੀਕਾ-ਕੁਰਲਾਹਟਾਂ-ਥੁ ਪਾਹਰਿਆ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੇ। ਕਿਥੇ ਕਪੂਰਥਨਾ, ਸਿੱਖ ਮੁਲਤਾਨ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਪਏਗਾ। ਮਹਾਰਾਜੇ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜੇ ਨਾਲ ਦੀ ਬੰਧ ਉਸ ਦੇ ਪੱਗ-ਵੱਟ ਭਰਾ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਉਹ ਉਠਿਆ ਤੇ ਪਹਿਰੇ ਉੱਪਰ ਖੜ੍ਹੇ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, 'ਦੀਵਾਨ ਨੂੰ ਫੋਰਨ ਬਲਾਓ...।
